خبرگزاری آریا -یک پژوهشگر گردشگری در یادداشتی به فرصت پنهان توسعه پایدار و دیپلماسی فرهنگی پرداخت.
به گزارش آریا به نقل از گفتمان مردم ،دریادداشت دکتر علی‌اکبر بنی‌اسدی؛آمده است؛ایران، سرزمینی با پیشینه‌ای دیرینه در تمدن اسلامی و مکتب تشیع، نه‌تنها به‌عنوان یکی از مراکز اصلی فرهنگ و دانش دینی در جهان اسلام شناخته می‌شود، بلکه با دارا بودن زیرساخت‌های طبیعی، معنوی و اجتماعی گسترده، بستری مناسب برای شکوفایی گردشگری مذهبی در سطح ملی و بین‌المللی فراهم آورده است.
این ظرفیت عظیم، اگر به‌درستی شناسایی، سازماندهی و معرفی شود، می‌تواند به‌عنوان یکی از پیشران‌های توسعه پایدار، تقویت اقتصاد محلی، ایجاد اشتغال، و مهم‌تر از همه، به‌عنوان ابزاری کارآمد در دیپلماسی فرهنگی ایفای نقش کند.
بقاع متبرکه ایران ، قلب تپنده گردشگری مذهبی و شهری هستند
با بیش از 8000 بقعه متبرکه رسمی و هزاران مکان مذهبی غیررسمی، ایران به‌مثابه یک «نقشه زنده زیارتی» شناخته می‌شود. این اماکن، علاوه‌بر حرم‌های بزرگ و پرآوازه چون امام رضا (ع) در مشهد، حضرت معصومه (س) در قم، و شاهچراغ در شیراز، مجموعه‌ای از بقاع محلی در اقصی‌نقاط کشور را در بر می‌گیرد که نقش بی‌بدیلی در حفظ هویت فرهنگی و پیوندهای اجتماعی ایفا می‌کنند.
این مکان‌ها به کانون‌هایی برای فعالیت‌های مذهبی، فرهنگی و اجتماعی بدل شده‌اند.
نقش آن‌ها تنها به عبادت و زیارت محدود نمی‌شود، بلکه در بسیاری موارد، مأمنی برای محرومان، محل آموزش دینی، برگزاری مراسم عزاداری، اعیاد و آئین‌های مردمی، و حتی محوری برای احیای بافت‌های فرسوده شهری بوده‌اند.
این ویژگی، امکان تبدیل آن‌ها به «پایشگاه‌های فرهنگی» و «مراکز جذب گردشگر» را فراهم کرده است.
از سوی دیگر تقویم آیینی ایران؛ فرصتی برای گردشگری مناسبتی فراهم می آورد .
تقویم دینی-فرهنگی ایران سرشار از مناسبت‌هایی است که ظرفیت‌های منحصر به‌فردی برای توسعه گردشگری مناسبتی ایجاد می‌کند.
اعیادی همچون قربان، غدیر، نیمه شعبان، و شب‌های قدر، نه‌تنها جنبه‌های معنوی دارند، بلکه با آیین‌های اجتماعی، نذورات، آذین‌بندی شهری، موسیقی مذهبی، غذاهای آیینی و جلوه‌های هنری بومی آمیخته‌اند.
در بسیاری از شهرهای ایران ، این مناسبت‌ها به‌صورت جشنواره‌های دینی-فرهنگی در سطح خیابان‌ها و مساجد برگزار می‌شوند و حضور زائران داخلی و خارجی در این ایام، خود نوعی «اجتماع فرهنگی فراملی» خلق می‌کند.
با برنامه‌ریزی مناسب، این مناسبت‌ها می‌توانند در قالب «برندهای گردشگری مذهبی» تعریف شوند و در قالب تورهای سالانه، بخشی از تقویم گردشگری کشور قرار گیرند.
بر پایه پژوهش‌های رسمی، بیش از 70 درصد سفرهای داخلی ایرانیان با انگیزه زیارت انجام می‌شود.
این آمار، گواهی است بر اینکه گردشگری مذهبی برخلاف پندار عمومی، پدیده‌ای محدود و موسمی نیست، بلکه یکی از ارکان اصلی گردشگری داخلی ایران به‌شمار می‌رود.
در چنین شرایطی، این نوع گردشگری به یکی از معدود گزینه‌های کم‌هزینه، مردمی و پربازده برای توسعه اقتصاد محلی تبدیل شده است.
مشاغلی همچون خدمات حمل‌ونقل زائر، اقامت‌گاه‌های بوم‌گردی مذهبی، تولید و فروش سوغات دینی، صنایع‌دستی مرتبط با آیین‌های مذهبی، خوراکی‌های سنتی، و حتی خدمات دیجیتال چون اپلیکیشن‌های زیارت، همه می‌توانند ذیل یک زنجیره ارزش اقتصادی، سهم مهمی در معیشت مردم داشته باشند.
در شهرهایی چون مشهد و قم، هزاران نفر به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم از اقتصاد زیارت ارتزاق می‌کنند.
زیارت، دیپلماسی فرهنگی و هویت نرم ایران اسلامی محسوب می شود .
دیپلماسی فرهنگی، نوعی قدرت نرم است که به‌جای ابزارهای رسمی و دیپلماتیک، از مسیر باورها، آیین‌ها، نمادها و سبک زندگی، به ایجاد پیوندهای پایدار میان ملت‌ها کمک می‌کند.
در جهان امروز، گردشگری مذهبی، به‌ویژه از نوع شیعی، ابزاری توانمند برای بازنمایی هویت فرهنگی ایران، مقابله با ایران‌هراسی و ترویج چهره‌ای انسانی، صلح‌طلب و معنوی از ملت ایران در سطح جهان اسلام است.
هر ساله هزاران زائر از کشورهای منطقه، از جمله عراق، سوریه، پاکستان، هند، افغانستان، آذربایجان، لبنان و بحرین برای زیارت به ایران می‌آیند.
این زائران، که اغلب با هزینه‌های شخصی سفر می‌کنند، نه‌تنها تجربه‌ای دینی بلکه مواجهه‌ای فرهنگی با جامعه ایرانی دارند.
مهمان‌نوازی ایرانی، امنیت بالا، زیرساخت‌های مذهبی و نظم در خدمات، موجب انتقال تصویری مثبت از کشور می‌شود که نه با تبلیغات رسمی، بلکه با تجربه مستقیم شکل می‌گیرد.
گردشگری مذهبی، ابزاری برای انسجام اجتماعی و بازتولید فرهنگی محسوب می شود .
زیارت در فرهنگ ایرانی-اسلامی، مفهومی فراتر از سفر فردی دارد
این سفرها اغلب خانوادگی، گروهی و مناسکی هستند و در آن، تجربه‌ای از همدلی، احیای پیوندهای خویشاوندی، بازگشت به ارزش‌های سنتی، و حتی بازیابی روانی و معنوی رخ می‌دهد.
تجربه‌های آیینی همچون راهپیمایی اربعین، اعتکاف، دسته‌های عزاداری محرم، و سفره‌های افطار رمضانی، همه نشانگر آن‌اند که گردشگری مذهبی، در بازتولید سرمایه اجتماعی و انسجام فرهنگی جامعه ایرانی نقش بسزایی دارد.
بنابراین گردشگری مذهبی در ایران، نه‌تنها بخشی جدانشدنی از فرهنگ عمومی و الگوی سفر ایرانیان است، بلکه منبعی راهبردی برای توسعه پایدار شهری، اشتغال‌زایی، گسترش اقتصاد مردمی، بازآفرینی فرهنگی و گفتمان‌سازی بین‌المللی در جهان اسلام به‌شمار می‌رود.
لازمه تحقق این ظرفیت، رویکردی نوین در مدیریت مقاصد مذهبی، برنامه‌ریزی جامع برای مناسبت‌های دینی، برندینگ فرهنگی اعیاد مذهبی و گسترش زیرساخت‌های خدماتی و ارتباطی مناسب با نیازهای زائران است.
در دورانی که گردشگری بین‌المللی در حال تغییرات بنیادین است، ایران می‌تواند با سرمایه‌گذاری هدفمند در حوزه گردشگری مذهبی، نه‌تنها از فرصت‌های اقتصادی بهره‌مند شود، بلکه گفتمان فرهنگی خود را در جهان اسلام تقویت و تثبیت نماید.